XÓA SẸO THẨM MỸ
TS.BS Phạm Cao Kiêm
Sẹo là một tổ chức xơ sau khi lành thương hoặc tổ chức collagen phì đại tại nơi tổn thương. Liền sẹo là một quá trình sinh lý sau chấn thương, viêm nhiễm, phẫu thuật, bỏng để lấp đầy tổ chức bị mất bằng tổ chức xơ.
Phân loại sẹo xấu
Sẹo được phân thành sẹo non, sẹo trưởng thành (sẹo già), sẹo biến dạng, sẹo lồi.
Sẹo non: Sẹo mới hình thành, có màu đỏ do tăng sinh mạch máu, bóng mọng nổi cao do tích tụ dịch. Màu đỏ có thể thể tồn tại vài tháng đến vài năm, cá biệt có thể kéo dài đến 10 năm. Trong tổ chức sẹo có nhiều tế bào viêm ở giai đoạn đầu, sau đó thay thế bằng tế bào mast, và tổ chức nguyên bào sợi.
Sẹo già (sẹo trưởng thành): Điểm quan trọng xác định sẹo già là hết màu đỏ. Thành phần sẹo không còn tế bào viêm, tế bào nội mô, nguyên bào sợi vì chúng đã thoái hóa theo chương trình, các sợi collagen sắp xếp lộn xộn. Sẹo xẹp, màu trắng hoặc tăng sắc tố.
Sẹo lõm: Một số trường hợp sẹo lõm xuống, mỏng khi trưởng thành. Lý do là do giảm tổng hợp collagen, do mất tổ chức trong quá trình viêm nhiễm. Ví dụ sẹo mụn, sẹo thủy đậu, rạn da…
Sẹo lồi: Sẹo lồi là do sự tổng hợp và tích tụ quá mức collagen, và do quá trình viêm kéo dài dẫn đến sẹo to lan rộng, nổi cao, có màu đỏ ở giai đoạn đầu. Sẹo gây đau, ngứa, và hạn chế chức năng của cơ quan. Khi sẹo nằm trong vị trí tổn thương ban đầu thì gọi là sẹo phì đại, khi sẹo lan rộng hơn tổn thương ban đầu, có hình càng cua thì gọi là sẹo lồi. Sẹo lồi thường xuất hiện ở người da màu và có yếu tố gia đình.
Nguyên nhân
Sẹo bỏng: bỏng bô xe máy, bỏng lửa, bỏng hóa chất. Sẹo thường rộng, gây mất thẩm mỹ vì tăng giảm sắc tố, biến dạng cấu trúc và ảnh hưởng đến chức năng cơ quan.
Sẹo chấn thương: Mức độ sẹo phụ thuộc vào mức độ chấn thương. Sẹo trên mặt gây mất thẩm mỹ là lý do bệnh nhân phải sửa sẹo.
Sẹo rỗ: Hay gặp sẹo do nhọt, sẹo mụn, sẹo thủy đậu… Thông thường các sẹo này không lớn và điều trị có hiệu quả.
Sẹo phẫu thuật: Sẹo mổ đẻ, sẹo mổ ở bụng mặt thân mình...
Tại sao phải điều trị sẹo
Lý do điều trị sẹo đối với bệnh nhân chủ yếu là vấn đề thẩm mỹ. Lý do can thiệp đối với bác sĩ không chỉ là vấn đề thẩm mỹ mà còn là vấn đề phục hồi chức năng cơ quan, sửa chữa biến dạng tổ chức. Vì vậy việc điều trị phụ thuộc vào tình trạng sẹo trên từng bệnh nhân cụ thể.
Cũng cần phải hiểu rằng mục tiêu của điều trị sẹo là để tạo ra một vết sẹo lý tưởng chứ không phải là để xóa sạch sẹo vì đã là sẹo thì không thể xóa sạch 100% được. Một vết sẹo lý tưởng có các đặc điểm như sau:
Sẹo mịn khó nhận nhìn thấy
Song song với nếp nhăn, nếp gấp và đường căng da
Màu sắc và đường viền tương đồng với da.
Không gây biến dạng cấu trúc liền kề.
Sẹo trong phạm vi của da.
Sẹo nằm ở vị trí tốt trên khuân mặt: nằm ở vùng rìa, vị trí chuyển tiếp giữa hai đơn vị giải phẫu thẩm mỹ hoặc trực tiếp ở đường giữa.
Điều trị sẹo
Điều trị sẹo phụ thuộc vào tình trạng sẹo trên từng bệnh nhân cụ thể.
Thu nhỏ sẹo lớn thành sẹo đẹp lý tưởng: Kỹ thuật thu nhỏ sẹo được áp dụng cho các sẹo lớn, thường sẹo trên mặt. Mức độ sẹo thu nhỏ đến đâu phụ thuộc vào vị trí, tính chất sẹo, tuổi bệnh nhân, tình trạng da xung quanh. Sẹo mụn, sẹo thủy đậu sau phẫu thuật thường rất khó nhìn thấy. Ngược lại sẹo chấn thương thường rộng, biến dạng nên sau thu để lại một vết sẹo nhỏ dài. Với sẹo nằm trên đường căng da thì thường mang lại kết quả thẩm mỹ cao, ngược lại sẹo nằm trái với đường nhăn da thì kết quả thẩm mỹ không được như mong muốn.
Làm mờ sẹo: Mục tiêu mờ sẹo thường áp dụng cho sẹo mụn, sẹo nhỏ, nhiều sẹo, sẹo bỏng… Các công nghệ được áp dụng để làm mờ sẹo như Fractional Co2 laser, RF, lăn kim… Các công nghệ này làm mờ sẹo là do kích thích tăng sinh collagen làm đầy sẹo lõm và làm giảm độ dốc bờ sẹo.
Cũng có thể làm đầy sẹo lõm bằng filler như mỡ tự thân, acid hyaluonic…
Làm giảm sắc tố sẹo
Ở giai đoạn đầu sẹo thường có màu đỏ do tăng sinh mạch máu, hay gặp sẹo mụn. Dùng laser màu để giảm màu đỏ như Pulsed dye laser, KTP 532 nm, diod laser.
Ở giai đoạn sau thường tăng sắc tố đen do lắng đọng melanin. Điều trị có hiệu quả khi tuổi sẹo dưới 12 tháng. Có thể dùng thuốc ức chế tyrosinase như arbutin, hudroquinon, vitamin C… Dùng công nghệ như IPL, Nd; YAG, alexandrite…
Phục hồi chức năng và sửa chữa biến dạng do sẹo
Khi sẹo ảnh hưởng đến chức năng cơ quan như gấp dưỗi ngón tay, cổ chân, vùng cổ… thì mục đích chính là phục hồi chức năng cơ quan.
Sẹo thường co kéo gây biến dạng các cơ quan như mắt (lộn mi, không thể mở mắt hết cỡ), lệch vẹo mũi, co kéo da mặt.. thì việc chỉnh sửa biến dạng là ưu tiên hàng đầu.
Khi phục hồi được chức năng và chỉnh sửa được biến dạng thì thẩm mỹ cũng được phục hồi. Trong trường hợp này giá trị thẩm mỹ là được gần như bình thường.
Sẹo lồi
Có rất nhiều nghiên cứu về điều trị sẹo lồi nhưng tựu chung chưa có phương pháp nào điều trị triệt để sẹo lồi.
Thuốc điều trị sẹo phổ biến nhất là tiêm nội sẹo steroid.
Phẫu thuật hiệu quả với sẹo ở vùng tai. Phẫu thuật vùng khác sẹo lồi có tỷ lệ tái phát rất cao.
Tài liệu tham khảo
Mohit Sharma, Abhijeet Wakure (2013), Scar revision, Indian Journal of Plastic Surgery, 408 – 418.
Shilpa Garg, Somesh Gupta (2014), Surgical Scar Revision: An Overview, Journal of Cutaneous and Aesthetic Surgery, 1 -12.
Sylvie Meaume, Bertrand JS Richert, A. Le Pillouer-Prost, Diane Roseeuw (2014), Management of scars: updated practical guidelines and use of silicones, Eur J Dermatol; 24(4): 435-43.
Ashutosh Talwar, Neerja Puri (2016), A study on scar revision, Our Dermatol Online;7(2):155-159.
Udayan Betarbet, Travis W. Blalock (2020). Keloids: A Review of Etiology, Prevention, and Treatment, J Clin Aesthet Dermatol. 2020 Feb; 13(2): 33–43.
