MỤN TRỨNG CÁ 

(Acne) 

                                                     TS.BS. Phạm cao kiêm 

ĐỊNH NGHĨA 

           Trứng cá là một dạng rối loạn mãn tính ở nang lông tuyến bã với biểu hiện viêm, giãn và bít tắc nang lông tuyễn bã. 

DỊCH TỄ 

           Trứng cá xảy ra ở mọi chủng tộc, cả hai giới. 85% bệnh gặp ở 16 – 18 tuổi, 15% bệnh xảy ra ở trẻ nhỏ, người lớn ở mọi lứa tuổi.

 NGUYÊN NHÂN 

         Có 3 nguyên nhân chính gây mụn trứng cá

       -  Tăng sừng hóa cổ nang lông tuyến bã

          Tăng sừng hóa cổ nang lông tuyến bã dẫn đến kết dính các lá sừng thành mảng sừng, cục sừng, và cuối cùng là cổ nang lông tuyến bã bị bít kín gây ra mụn trứng cá.

       - Tăng tiết bã nhờn

         Dihydrotestosterone kích thích tăng tiết bã nhờn. Tăng tiết bã nhờn không những gây kết dính các tế bào sừng nhiều hơn mà còn làm tăng mức độ ứ đọng của chất tiết ở nang lông tuyến bã. 

       - Vi khuẩn propionebacterium acne

         Ứ đọng chất tiết tạo điều kiện vi khuẩn P.acnes phát triển, tăng cường hoạt động gây viêm và giải phóng các chất tiền viêm, tạo thành sẩn, mụn, nang lớn…

          Ngoài ra còn có một số  nguyên nhân khác như corticoid, ăn nhiều đường sữa, môi trường, khí hậu…

ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG 

Đặc điểm lâm sàng 

            Vị trí: trứng cá thường xuất hiện ở mặt, tuy nhiên có thể gặp trứng cá ở lưng. Trứng cá ở ngực. 

            Mụn đầu đen: do mụn trứng cá hở, chất bã và tổ chức viêm tiếp xúc với môi trường. 

            Mụn đầu trắng: mụn trứng cá bị bịt kín dưới da, có viêm mủ. 

            Sẩn mủ, u cục mủ. 

            Sẹo đỏ, sẹo thâm sau viêm.

 Phân loại mức độ bệnh trứng cá 

 Các thể lâm sàng 

Trứng cá thông thường (Acne Vulgaris) 

            Là thể rất phổ biến ở cả hai giới đặc biệt ở lứa tuổi thanh thiếu niên. Các tổn thương khu trú đặc biệt ở vùng da mặt (má, trán, cằm), vùng giữa ngực, lưng, vai. Đôi khi nhân trứng cá ở vành tai, bọc ở ống tai, màng nhĩ và đặc biệt gặp tổn thương u, cục, nang ở cổ, gáy. Tổn thương rất đa dạng: Nhân trứng cá, sẩn nang lông, sẩn mụn, mụn mủ, u viêm tấy, áp xe trung bì và hạ bì. Các thương tổn này không phải thường xuyên kết hợp với nhau và có đầy đủ trên một bệnh nhân 

            Tiến triển của bệnh trứng cá thông thường có khuynh hướng giảm và khỏi một cách tự nhiên sau tuổi 20 đến 30 mà không cần điều trị. Các yếu tố như khí hậu, stress, thuốc bôi tại chỗ hoặc toàn thân, các chất hoá học và các nguyên nhân bên ngoài có thể làm nặng thêm bệnh trứng cá ban đầu. 

Trứng cá mạch lươn (Acne congobata) 

               Bệnh gặp chủ yếu ở trẻ em nam, bắt đầu sau tuổi dậy thì và tiếp tục kéo dài hơn trong những năm về sau. Thương tổn thường ở ngực, mặt, lưng, vai và cổ. Ngoài ra còn thấy ở mông và tầng sinh môn. Tổn thương bắt đầu bằng mụn ở nang lông, tiến triển to dần và loét rất đặc biệt. Các ổ mủ nông và sâu, có khi rất to, cục viêm thành cụm 2 – 3 cái, đi vằn vèo thành hang hốc với nhiều lỗ dò, nhiều cầu da, nhiều đảo xơ. Bệnh tiến triển lâu dài, dai dẳng khó chữa. 

Trứng cá sẹo lồi (Acne keloidalis) 

               Loại trứng cá này chủ yếu gặp ở đàn ông, khu trú ở gáy và vùng rìa tóc. Đầu tiên xuất hiện các thương tổn viêm nang ở gáy, sắp xếp thành đường thẳng hoặc vằn vèo. Dần dần thương tổn tiến triển thành nhiều củ xơ hoặc dải xơ phì đại, gờ lên mặt da trông giống như sẹo lồi, trên bề mặt có một vài mụn riêng rẽ. Tiến triển lâu dài cuối cùng tự xẹp thành sẹo phẳng và trụi tóc vĩnh viễn. 

Trứng cá hoại tử dạng hạt kê (Acne miliaris necrotica) 

               Bệnh thường gặp ở nam giới, thương tổn khu trú một cách đối xứng ở trán, ở thái dương, rìa tóc. Hoại tử là đặc điểm của loại trứng cá này và nguyên nhân có thể do sự mẫn cảm của người bệnh đối với vi khuẩn. Đầu tiên là sẩn nang lông màu hồng, thường có ngứa và nhanh chóng biến thành mụn mủ mầu ngả nâu, bám rất chắc, xung quanh có một bờ viêm tấy mầu hồng, dưới vẩy là một ổ loét nhỏ, sau để lại sẹo lõm tồn tại vĩnh viễn. 

Trứng cá bạo phát (Acne fulminans) 

                Là thể hiếm gặp của trứng cá nang nặng, xuất hiện đột ngột ở bệnh nhân nam tuổi thanh thiếu niên. Tổn thương là các cục lan rộng, nhanh, nặng. Sau biến thành từng mảng viêm nặng, hoá mủ, hoại tử để lại sẹo xấu. Vị trí chủ yếu ở lưng, ngực, nếu ở mặt thường là nhẹ hơn.Thể này cần có phương pháp điều trị đặc biệt. 

Trứng cá do thuốc (Acne Itrogenic) 

               Nhiều loại thuốc có thể gây nên thương tổn dạng trứng cá, khó có thể phân biệt với trứng cá thực sự. Tìm được nguyên nhân do thuốc rất khó, tuy nhiên có thể dựa vào đặc điểm lâm sàng, điều kiện xuất hiện và tiến triển của bệnh để nghĩ đến trứng cá do thuốc. Các loại thuốc và hoá chất có thể gây trứng cá nh­: Các hormon Androgen, ACTH, Testosterone, Progesterone… các Halogen như muối Iode, Brome, các thuốc chống lao, thuốc chống động kinh, thuốc hướng thần, thuốc chống phân bào, Corticosteroid. 

Trứng cá nghề nghiệp (Occupational Acne) 

              Nhiều loại dầu hắc ín có thể gây thương tổn dạng trứng cá. Thương tổn loại này gần giống như trứng cá thường: nhân, sẩn, mụn mủ và nang. Dấu hiệu phân biệt của trứng cá nghề nghiệp là vị trí phát tổn thương, tuổi bệnh nhân và lịch sử có tiếp xúc với hoá chất. 

Bệnh thường gặp ở những công nhân, thợ sửa chữa máy do tiếp xúc với dầu thô, sáp và các loại carbure hydro no hoặc không no. Tổn thương thường tương ứng với vị trí tiếp xúc của da và thấy ở cánh tay, đùi, thân mình, đặc biệt ở những công nhân quần áo bị ngấm dầu mỡ, vì vậy gọi là trứng cá hạt dầu.

 Trứng cá trước tuổi thành niên (Preadolescent acne) 

                 Thể này được phân làm 3 loại đó là: 

                 Trứng cá sơ sinh (Neonatal acne): Xuất hiện trong 4 tuần đầu của thời kỳ sơ sinh và trẻ trai hay bị hơn trẻ gái. Tổn thương có thể tồn tại vài tuần, bệnh tự khỏi không để lại vết tích gì. 

                 Trứng cá trẻ em hay trứng cá tuổi ấu thơ (Infantile acne): Xuất hiện từ tháng thứ 2 và có thể là do trứng cá sơ sinh tồn tại dai dẳng. Loại trứng cá này có thể kéo dài thành trứng cá tuổi thiếu niên hoặc thành trứng cá tuổi thành niên. 

                 Trứng cá tuổi thiếu niên (Childhood acne): Nguyên nhân từ trứng cá trẻ em tồn tại dai dẳng. Yếu tố gia đình có vai trò quan trọng.

                 Trứng cá trước tuổi thành niên thường do nhiều yếu tố gây nên: Trứng cá sơ sinh và trứng cá trẻ em là kết quả từ hormon của mẹ truyền sang hoặc là do hormon Testosterone tiết ra nhiều từ tinh hoàn ở trẻ trai thời kỳ sơ sinh (10 tuần đầu sau khi sinh) kích thích tuyến bã. Mặt khác sự biến đổi về số lượng và chất lượng của Androgen tổng hợp của da hoặc sự tăng nhạy cảm của cơ quan ở da có thể cũng là nguyên nhân của loại trứng cá này 

Các thể lâm sàng khác 

              Ngoài những thể lâm sàng thường gặp ở trên, người ta còn nêu lên một số thể khác, mỗi loại đều có nét đặc thù riêng của nó.

               Trứng cá do mỹ phẩm (Acne cosmetica): Bệnh thường gặp ở phụ nữ sử dụng nhiều kem xoa mặt, kem chống nắng.

               Trứng cá trầy xước (Excoriated Acne): Loại này thường gặp ở những cô gái trẻ do bệnh nhân có yếu tố tâm lý hay nặn bóp, cào xước thương tổn kết quả để lại là các vết thâm, sẹo teo da. 

              Trứng cá do yếu tố cơ học (Acne Mechanica): Do trà xát, nặn bóp làm cho bệnh nặng hơn.

               Trứng cá vùng nhiệt đới (Tropical Acne): Bệnh xuất hiện ở những vùng nhiệt đới vào mùa hè khi thời tiết nóng ấm.

               Trứng cá mùa hè (Acne Aestivalis) 

              Trứng cá do chất tẩy rửa (Acne Detergicans) 

              Trứng cá trước chu kỳ kinh nguyệt: Tổn thương là những sẩn mủ, thường từ 5 đến 10 thương tổn, xuất hiện trước khi có kinh 1 tuần. Thường là do ảnh hưởng của LH ở đỉnh cao kích thích tổ chức đệm của buồng trứng tiết Androgen. Dùng viên tránh thai có Estrogen sẽ làm giảm bớt trứng cá loại này… 

XÉT NGHIỆM

               Thường không cần xét nghiệm để chẩn đoán bệnh trứng cá. Tuy nhiên có thể xét nghiệm nuôi cấy để phân lập vi khuẩn gây bệnh, nguyên nhân hormon với bệnh nhân nữ. 

              Xét nghiệm máu cấp cứu đối với trường hợp sốt cao, đau đầu, đau xương, loét, thương tổn lan rộng. 

ĐIỀU TRỊ 

Nguyên tắc điều trị 

             Phải điều trị lâu dài, liên tục: 4 – 6 tấn công, 3 – 6 tháng duy trì. 

             Kết hợp điều trị nội – ngoại khoa nếu cần: chích tháo mủ nang mủ, cục mủ, laser điều trị tăng sắc tố đen – đỏ sau viêm. 

             Không điều trị đơn độc một loại thuốc đối với trứng cá trung bình và trứng cá nặng.   

Điều trị theo mức độ bệnh 

          Mọi chi tiết xin liên hệ TS.BS Phạm Cao Kiêm tại Thẩm mỹ DR.Kiem. Địa chỉ KC44 đường Huỳnh Tấn Phát, Quận 7, TP Hồ Chí Minh.